Οι έμφυτοι φόβοι είναι αυτοί που παρουσιάζονται στον άνθρωπο χωρίς να τους έχει δημιουργήσει το περιβάλλον του. Τέτοιοι φόβοι είναι α) ο φόβος του πόνου, β) ο φόβος από ένα ξαφνικό δυνατό κρότο, γ) ο φόβος της απότομης έλλειψης στηρίγματος (ίλιγγος). Όλοι αυτοί οι φόβοι προέρχονται από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και ενεργοποιούνται για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από κάποιον επικείμενο κίνδυνο.

Από την άλλη, οι επίκτητοι φόβοι είναι αυτοί που δημιουργήθηκαν στην πορεία της ζωής από παράγοντες του περιβάλλοντος, όπως ερεθίσματα ή συμπεριφορές, που είτε έχουμε βιώσει, είτε έχουμε παρακολουθήσει και δημιουργούν την αντίληψη ότι κινδυνεύουμε.

Πιο συγκεκριμένα, η τηλεόραση, το διαδίκτυο και τα παραμύθια είναι πηγές ερεθισμάτων που κυριαρχούν στην καθημερινότητα των παιδιών. Ακόμη και αν κάποια από αυτά κρίνονται ως «κατάλληλα» για παιδιά, από ψυχολογική άποψη μπορεί να μην είναι, καθώς σκηνές που περιέχουν για παράδειγμα πολέμους, φυσικές καταστροφές, βασανιστήρια, άγρια ζώα κα., δημιουργούν στα παιδιά υπερένταση και αγωνία, που αν δεν πλαισιωθούν επαρκώς μπορεί να μετουσιωθούν σε φόβο.

Αναφορικά με τα παραμύθια, είναι πολύ χρήσιμα για την ανάπτυξη ενός παιδιού και την καλλιέργεια πολλών δεξιοτήτων. Ωστόσο, αν και υπάρχουν πολλά ενθαρρυντικά παραμύθια, υπάρχουν και αρκετά που το περιεχόμενό τους είναι πιο σκοτεινό, με αρνητικά φορτισμένες καταστάσεις (θηρία, κακές μητριές, σκοτωμούς, εγκαταλείψεις), που το παιδί συγκρατεί και μεταφέρει στην καθημερινή του ζωή, με αποτέλεσμα να αρχίσει να φοβάται διάφορες συνθήκες, πράγματα ή πρόσωπα.

Μάλιστα, τα παιδιά νηπιακής ηλικίας δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν την πραγματικότητα από τη μυθοπλασία και αυτό δημιουργεί έντονο φόβο που δεν μπορούν να διαχειριστούν. Είναι σημαντικό τα παραμύθια που επιλέγουμε να έχουν ένα περιεχόμενο που προάγουν την ψυχική υγεία του παιδιού, και ευτυχώς υπάρχουν πολλά.

Άλλες αιτίες φόβου στα παιδιά είναι οι τιμωρίες ή η απειλή αυτών καθώς και οι συμπεριφορές των μεγάλων. Για παράδειγμα, όταν λέμε στο παιδί ότι «θα το κλειδώσουμε σε ένα δωμάτιο» ή ότι «θα πεθάνουμε από τη στεναχώρια μας από αυτά που κάνει», ακόμη και αν αυτά δεν συμβαίνουν, το παιδί τα εκλαμβάνει ως πραγματικές πιθανότητες και φοβάται. Επίσης, αν υπάρχει πχ., μια μαμά που φοβάται, ασφαλώς θα φοβηθεί και το παιδί, και ακόμη και αν ο φόβος της δεν εκφράζεται με λόγια, το παιδί το αντιλαμβάνεται από τις πράξεις της και τη συνολική συμπεριφορά της και μέσω της μίμησης μαθαίνει να φοβάται και εκείνο.

Οι επιπτώσεις του φόβου γίνονται συχνά αντιληπτές την ώρα του ύπνου. Συναντάμε παιδιά που δεν μπορούν να κοιμηθούν μόνα τους και αναζητούν την παρουσία του γονιού, γεγονός που πολλές φορές έχει σαν αποτέλεσμα τον έναν από τους δυο γονείς να κοιμάται μαζί με το παιδί, τον άλλο γονιό να κοιμάται μόνο του ή να κοιμούνται και οι τρεις μαζί. Αυτό φυσικά τις περισσότερες φορές γίνεται εξ' ανάγκης αλλά συχνά παγιώνεται, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια ανισορροπία στο οικογενειακό σύστημα και μια σύγχυση ρόλων που δεν ευνοεί την ομαλή ανάπτυξή του. Επίσης, ως απόρροια του φόβου εντοπίζουμε και άλλες συμπεριφορές όπως εφιάλτες, νυχτερινή ενούρηση, αποφυγή δραστηριοτήτων κ.α.

Σαφώς το να είσαι γονέας είναι δύσκολο και απαιτητικό έργο. Ειδικά αν είσαι και εργαζόμενος, το να ελέγχεις το περιεχόμενο όλων των δραστηριοτήτων του παιδιού γίνεται ακόμη δυσκολότερο. Παρ' όλα αυτά, έχοντας κατά νου κάποια βασικά σημεία, μπορεί να είναι πιο εύκολο να αντιμετωπίσεις καταστάσεις φόβου, μειώνοντας παράλληλα και το δικό σου στρες. Σχετικά με το φόβο των παιδιών λοιπόν,

1) προσέχουμε το περιεχόμενο των ερεθισμάτων που εκτίθεται,

2) ενθαρρύνουμε το παιχνίδι στην ύπαιθρο έναντι των οθονών

3) επιτρέπουμε την έκφρασή των δύσκολων σκέψεων

4) αντιμετωπίζουμε τους φόβους του με ηρεμία

5) εξηγούμε με λόγια που ταιριάζουν στην ηλικία του

6) συμπαραστεκόμαστε στο παιδί χωρίς να το κρίνουμε.

Η προστατευτική ασπίδα του κάθε παιδιού είναι πάντα η αγάπη και η αποδοχή των γονιών του.

Τάνια Διγαλάκη, Ψυχολόγος του Πρότυπου Κέντρου Ειδικών Θεραπειών «Παιδίων Πλεύση», Γρηγορίου Λαμπράκη 407, Κερατσίνι

Πηγή: eidikospaidagogos.gr